Miejsce przechowywania Najświętszego Sakramentu od końca liturgii Wieczerzy Pańskiej do początku liturgii Męki Pańskiej, w Polsce powszechnie nazywane „ciemnicą”, to tzw. „ołtarz wystawienia”, miejsce adoracji i dziękczynienia Bogu za dar ustanowienia Eucharystii.

Geneza ołtarza wystawienia jest bardzo praktyczna: ze względu na to, że w Wielki Piątek nie sprawowano Mszy św., gdzieś trzeba było przechować Najświętszy Sakrament przeznaczony do komunii w czasie liturgii Męki Pańskiej – przy czym zachowywano hostię jedynie dla kapłana, gdyż aż do 1955 r. wierni nie przyjmowali komunii w dniu śmierci Chrystusa. Początkowo, hostię konsekrowaną w Wielki Czwartek przechowywano w zakrystii lub w innym bezpiecznym miejscu, jednak od VIII w., aby umożliwić wiernym adorację Ciała Jezusa, składano ją – owiniętą w dwa kawałki płótna – na ołtarzu. Od IX w. natomiast urządzano specjalny ołtarz. Wiadomo też, że co najmniej od XII w. przenoszono chleb Eucharystyczny do innego niż zwykle tabernakulum, skąd prawdopodobnie wzięła się później praktyka umieszczania na stałe tabernakulum przy bocznych ołtarzach. Z czasem (od ok. XVI w.), zaczęto nawet budować osobne kaplice, mające bogato zdobiony ołtarz, przeznaczone właśnie do przechowywania Najświętszego Sakramentu po liturgii Wieczerzy Pańskiej; zaś samo Ciało Pańskie – zamiast w dwóch kawałkach płótna – umieszczano w specjalnym kielichu owiniętym dwoma welonami.

Oprócz uroczystego charakteru, wystawienie Najświętszego Sakramentu w Wielki Czwartek zyskiwało z czasem coraz więcej pasyjnych elementów. Wiązało się to ze średniowiecznymi dramatami liturgicznymi i dramatyzowanymi obrzędami depositio (złożenie do grobu), visitio (nawiedzenie grobu) i elevatio (powstanie z grobu). Pierwotnie depositio – urządzanie grobu Pańskiego – wiązało się przede wszystkim właśnie z Wielkim Czwartkiem, nie zaś z Wielkim Piątkiem: złożenie Najświętszego Sakramentu na specjalnym ołtarzu bądź w specjalnym tabernakulum utożsamiano ze złożeniem Chrystusa do grobu. Zwłaszcza we Włoszech tradycja ta była silna: na tabernakulum, do którego wkładano konsekrowaną hostię, nakładano pieczęć i nazywano je grobem (sepolcro); bądź przechowywano chleb Eucharystyczny w naczyniu przypominającym urnę. Zwyczaje te zostały zakazane przez Świętą Kongregację Obrzędów dopiero w 1899 r. W innych zaś krajach tradycja urządzania Grobu w Wielki Czwartek bądź zanikła wcześniej, bądź – jak np. w krajach słowiańskich – została przeniesiona na Wielki Piątek.

Zatem, również w Polsce już od dawna odróżniano wielkoczwartkowy ołtarz wystawienia od Grobu Pańskiego i przechowywano na nim dwie hostie: jedną do komunii kapłana w Wielki Piątek, drugą właśnie do wielkopiątkowego Grobu Pańskiego. Niemniej, dramatyzacja pozostała: przeniesienie Najświętszego Sakramentu na osobny ołtarz było traktowane jako symbol drogi Jezusa i Jego uczniów do Ogrodu Oliwnego, zaś czuwanie przy Najświętszym Sakramencie: bądź jako trwanie przy modlącym się w Ogrójcu Chrystusie, bądź – najczęściej – jako towarzyszenie opuszczonemu Jezusowi w więzieniu. Stąd wzięła się popularna, używana przez wielu do dziś, polska nazwa ołtarza wystawienia: „ciemnica” to w języku staropolskim po prostu „ciemne więzienie”.